Volkan Haber | Ceyhan, Adana Haberleri Bağımsız ve Tarafsız Yerel Haber Sitesi
Benzer Haberler
Uyku onların performansını etkiler mi? Gün içinde yoğun programlarını nasıl gerçekleştirirler? Yaptıkları hata ve gaflarda uykusuzluğun etkisi var mıdır?
Uyku konusunda uzun yıllar araştırma yapmış bir nörolog olarak uykunun sağlığı ve bedensel işleyişi etkilediğini biliyorum. Çok az sayıda insana günde dört-beş saat yeterken çoğumuzun çok daha uzun süre uyuması gerkir.
Bilim dünyası uykunun işlevi ve evrimsel nedeni konusunda henüz geniş kapsamlı ve birleştirici bir teori üretemedi. Fakat araştırmalar uykunun beyin ve beden üzerinde birçok önemli işlevi olduğunu gösteriyor.
Bu konuda yapılan araştırmalardan yola çıkarak Amerikan Uyku Akademisi ve Uyku Araştırmaları Derneği’nin geçen yıl yaptığı ortak açıklamada, sağlıklı bir yaşam için yetişkinlerin geceleri en az yedi saat uyuması gerektiği, sürekli altı saatten az uyumanın ise “sağlığı korumak için yeterli olmadığı” belirtildi.
Uykunun evreleri
Uyku, birbirini takip eden REM (hızlı göz hareketi) ve non-REM evreleri söz konusudur. REM rüya gördüğümüz aşamayı, non-REM ise hafif uyku ve derin yavaş dalga uyku evrelerini içerir. Derin uyku özellikle fiziksel sağlık açısından önemlidir.
Vücudun fonksiyonlarını sağlıklı bir şekilde yerine getirmesi için her gece en az yedi saat uyumak gerekir.
İyi bir hafıza için REM ve non-REM uykuya ihtiyacımız vardır. REM uykusu, işlemsel ve uzamsal belleği pekiştirmede, non-REM derin uyku aşaması ise bilgiyi işleme sokma ve olayları ve olguları hatırlamayı sağlayan bildirimsel bellek açısından önem taşır.
Beyin hücrelerimiz (nöronlar) nörotransmitter olarak adlandırılan kimyasal ileticiler yoluyla sinir kavşakları üzerinden birbiriyle iletişime geçer. Bu bağlantıları temiz ve sağlıklı tutmak ve bilgileri hafızada pekiştirmek için derin uyku gerekir.
Son yıllardaki araştırmalar, yaşlanmaya bağlı hafıza kaybının ve hafif bilişsel yetersizlik ve demansın (bunama) azaltılmasında uykunun önemini ortaya koydu. Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarda, beyindeki amiloid gibi atık maddelerin uyku sırasında temizlendiği görüldü. Beyinde amiloid birikmesi Alzheimer’a bağlı demansın patolojik özelliklerinden biridir. Uyku ile “beyin yıkama”, yani beyindeki zararlı maddelerin uyku sırasında atılması konusu son zamanlarda yoğun ilgi görüyor.
Yetersiz uykunun etkileri
Uykusuz kalındığında beynin bilişsel işlevlerinde zayıflama olduğunu gösteren birçok araştırma bulunuyor. Bunlar dikkat, duygusal düzenleme, öğrenme, hafıza ve “yönetici fonksiyonları” içeren işlevler.
Az uyku Alzheimer gibi hastalıkların gelişmesinde etken olabilir.
Yönetici fonksiyon aynı anda birçok iş yapmayı ve karmaşık sıralamalar içeren etkinlikleri organize etmeyi kapsıyor. Aynı zamanda kendini düzenleme ve davranışları ve konuşmayı kontrol edip uygunsuz yorumlardan kaçınma anlamına geliyor.
Uykusuzluk bu fonksiyonlardan en çok dikkatle ilgili bilişsel alanı etkiliyor. Karmaşık dikkat ve işleyen hafıza üzerinde de belli etkileri oluyor. Ancak basit mantık becerileri uykusuzluktan etkilenmiyor. Uyku kalitesini etkileyen uyku apnesinin de beynin yönetici fonksiyonlardan sorumlu kısmını etkilediği görüldü.
Uykunun bilişsel performans açısından önemi konusunda bilgi sahibi oldukça, doktorlar ve pilotlar gibi dikkat gerektiren görevlerde çalışma süreleri sınırlandı.
Yetersiz uykunun kilo ve obezite, diyabet, yüksek tansiyon, depresyon ve kalp hastalıkları ve inme riskinin artması gibi fiziksel etkileri de oluyor. Ayrıca bağışıklık sisteminin zayıflaması ve acı algısının artması gibi etkileri de var.
ABD’de yapılan anketler araştırmaya katılanların yüzde 40’ının günde yedi saatten az uyuduğunu gösteriyor. “Yeterli uyku uyuyan yetişkin oranının 2020’ye kadar artırılması hedefleniyor.
Kafein beyindeki bazı reseptörleri bloke ederek uyku isteğini azaltır.
Bazı araştırmalar ise yetersiz uykuya bağlı olarak hata oranlarında ve otomobil kazalarında artışa işaret ediyor. Uyku ile performans arasındaki ilişkiden yola çıkarak atletlerin gece uyuma süresini artırma yoluyla daha iyi sonuç aldıklarını gösteren araştırmalar bulunuyor.
Az uykuyla baş etmenin yolları
Kafein: Uyanık olduğumuz süre boyunca beynin ön loblarında adenosin adı verilen kimyasal birikimi olur ve bu uyku ihtiyacı doğurur. Kafein ise bu reseptörleri bloke ederek adenosin birikimini önler ve uyku isteğini azaltır.
Kestirme: 20 dakikayı geçmeyecek şekilde gün içindeki kısa kestirmelerin dikkat ve performansı artırdığı doğrudur. Yöneticiler arasında bu yola başvurma eğilimi artıyor. Toplantılar arasında ofiste kısa süreli kestirmeler işe yarayabilir. Bu şekilde düzenli olarak öğle sonrası kestirme alışkanlığı Kennedy, Reagan, GW Bush gibi Amerikalı başkanlar arasında da yaygındır.
Yardımcılar: Organize etme ve planlama konusunda olduğu gibi önemli bilgilere ulaşma bakımından da akıllı telefonlara ve elektronik cihazlara başvuru giderek artıyor. Bazıları bunları “periferik beyinler” olarak adlandırıyor.
Üst düzey yöneticilerin iletişim ve organizasyon işlerini yapan çok sayıda yardımcıları bulunuyor.
Teorik olarak siyasi liderler az uyuma sorununu bu tür yöntemlere başvurarak giderebilir.
Bu makalenin İngilizce aslını BBC Future sayfasında okuyabilirsiniz
